Onze biologische klok volgt van nature vast dag-nachtritme. Echter, door te werken in wisselende ploegen- en vooral nachtdiensten, kan deze klok flink van slag raken. Maar waarom gebeurt dit en welke risico’s brengt het met zich mee? Ontdek het in deze blog
Wat is je biologische klok?
De ‘biologische klok’ is een complex organisch mechanisme in onze hersenen, ter grootte van amper 1/3 kubieke millimeter. Het is samengesteld uit een ingenieus netwerk van zenuwcellen. Deze zenuwcellen zijn zeer gevoelig voor licht, met name de veranderingen tussen licht en donker.
Vandaar dat we het een klok noemen: deze klok fungeert als tijdsmechanisme van ons lichaam, het synchroniseert je lichaam met de dag-nachtcyclus (oftewel de circadiane ritmiek). Door deze informatie te verwerken, stuurt de biologische klok verschillende lichaamsfuncties en processen aan, zoals slaap, hormoonproductie, lichaamstemperatuur en stofwisseling. Het beïnvloedt dus het moment waarop je je slaperig of alert voelt, en wanneer je lichaam klaar is om te rusten of juist actief te zijn.
Bijvoorbeeld, wanneer onze omgeving donker wordt, begint de pijnappelklier in onze hersenen het hormoon melatonine te produceren, wat je slaap bevordert. Dit proces wordt geactiveerd doordat in duisternis twee verschillende eiwitten zich aan elkaar binden, wat de productie van melatonine stimuleert. Wanneer er licht wordt waargenomen, vallen deze eiwitten weer uit elkaar, waardoor de aanmaak van melatonine afneemt. Dit voortdurende proces van eiwitbinding en -splitsing reguleert ons lichaamsritme tussen waken en slapen, waardoor we in harmonie blijven met het dag-nachtritme.
Het is opmerkelijk hoe zo’n klein mechanisme zo’n grote invloed heeft op ons dagelijks functioneren. Zoals de manier waarop het reageert op licht en duisternis en hoe het verschillende lichaamsfuncties coördineert, zoals slaap en hormoonproductie, is fascinerend. Dat inzicht in hoe ons lichaam zich aanpast via deze biologische klok is cruciaal om te begrijpen hoe ons welzijn wordt beïnvloed door werken in ploegen, en in het bijzonder tijdens de nacht.
Wat doen nachtdiensten met je biologische klok?
Wanneer je vaak nachtdiensten draait ontstaat er een conflict tussen je biologische klok en je natuurlijke dag-nachtcyclus. Je werkt, slaapt en eet namelijk op afwijkende tijdstippen. Dit kan behoorlijk wat verstoringen veroorzaken. Je lichaam is immers niet gewend om op die tijden actief te zijn en te rusten. Die verstoring kan onder meer je slaap-waakcyclus ernstig verstoren en leiden tot slaapproblemen, zoals slapeloosheid of een verminderde kwaliteit van de slaap.
Regelmatig nachtarbeid kan op korte termijn ook de afgifte van je melatonine verstoren. Langdurige blootstelling aan kunstlicht gedurende de nacht kan de productie van dit slaaphormoon verminderen. Hierdoor is het weer moeilijker maken om in slaap te vallen na een nachtdienst.
Maar hier houdt het niet op. Langdurig werken in nachtdiensten kan een ravage aanrichten in je lichaam. Denk aan chronische vermoeidheid die als een schaduw over je dag hangt, net als slapeloosheid wanneer je hoort te slapen. Tel daarbij een hoger risico op ernstige gezondheidsproblemen zoals hartkwalen, suikerziekte en stemmingsstoornissen die je humeur en energielevel beïnvloeden. En dat is nog maar het begin. want werken in een atypisch ritme beïnvloedt niet alleen je lijf, maar ook je sociale leven.
De risico’s van nachtwerk beperken?
Voor zowel organisaties als nachtwerkers is het cruciaal om zich bewust te zijn van deze risico’s. Zij moeten zich allebei inzetten om deze risico’s tot een minimum te beperken. Volgens Déhora zijn er enkele tips en draaiknoppen die werkgevers en werknemers kunnen hanteren om dit te bereiken:
- Het aantal nachtdiensten inperken
- Gezonder roosteren
- Bewuster omgaan met voeding
- (Meer) invloed geven op de werktijden
- Voldoende kwaliteitsvolle rust nemen
- Medewerkers sensibiliseren en optimaal begeleiden
Workshop: fit en gezond bij onregelmatige werktijden
Déhora ontwikkelde een leuke en leerrijke workshop boordevol nuttige tips voor een gezondere levensstijl. Speciaal voor medewerkers die met regelmaat in vroege of late diensten werken. Deze workshop richt zich op het vergroten van het bewustzijn rond gezondheidsrisico’s, waarbij feiten, mythen, leuke oefeningen en eyeopeners samenkomen. Een echte aanrader!
Heb jij een vraag over nachtwerk?
Wil je meer weten over ploegenroosters? Wens je hulp en advies bij de organisatie van jouw personeelsplanning? Neem zeker even contact met ons op.
Heb je deze al gezien?
Nachtwerk en je sociale leven? Een uitdagende combinatie!
Onze dagelijkse routines zijn nauw verbonden aan een klassiek dagritme: overdag werken en ‘s nachts rusten. Hobby’s, tijd doorbrengen met…
10 vuistregels voor gezondere en evenwichtige ploegenroosters
Een gebalanceerd rooster kan zowel fysiek als mentaal welzijn positief beïnvloeden. Aan de andere kant kunnen overbelastende, onevenwichtige roosters slaappatronen…
Gezonde voeding bij nachtwerk en ploegenwerk: tips en advies
Onze biologische klok volgt normaal gesproken een vast dag-nachtritme. Overdag zijn we alert en actief, terwijl ‘s nachts ons lichaam…
