Déhora is officieel ISO 27001 gecertifieerd dienstverlener meer informatie
In ploegen of shiften werken is behoorlijk belastend voor medewerkers. Zeker als het over nachtarbeid gaat. Maar soms is het nu eenmaal onvermijdelijk. Gelukkig zijn er enkele tricks die je als personeelsplanner kan toepassen om de ongemakken van werken in onregelmatige werktijden te verminderen (hoeraaaa). We hebben ze gebundeld in 10 vuistregels voor gegarandeerd gezondere ploegenroosters.
- Voorwaarts roterend ploegenrooster – binnen een reeks
- Korte rotatie tussen diensten
- Minimaal 2 en maximum 6 diensten meteen na elkaar
- Wekelijkse arbeidstijd maximum 34-38 uur (afhankelijk zwaarte rooster)
- 56 uur aaneengesloten rust na een serie nachtdiensten
- Korte pauze in het midden van een dienst
- Maximum 9 uur per dienst
- Begin- en eindtijden om 07.00-15.00-23.00 uur
- Voorspelbaar roosterpatroon
- Minimum 40% van avonden en weekenden vrij
In de kantlijn: soms zijn er omstandigheden waarbij het beter is om een andere keuze te maken. De ene medewerker zal wat anders omgaan met ongemakken dan een andere persoon. Sommige medewerkers verkiezen een zwaar rooster, om dan meer dagen na elkaar thuis te zijn. Ook de zwaarte van een uurrooster bepaalt wat wel en niet kan. Ons advies? Volg deze vuistregels, maar hou het praktisch haalbaar en gezond.
1. Voorwaarts roterend rooster
De rotatierichting van een planning geeft aan hoe verschillende dienstsoorten elkaar afwisselen in de tijd. Met een voorwaartse rotatie bedoelen we dat een vroege dienst wordt gevolgd door een late dienst, en vervolgens een nachtdienst. Dus met de klok mee. Bij een achterwaartse rotatierichting is dit omgekeerd.
Waarom voorwaarts roteren? We geven je twee belangrijke redenen.
Onze biologische klok telt eigenlijk 25 uur. Terwijl we een tijdsaanduiding volgen van 24 uur. Voorwaartse rotatie ondersteunt die natuurlijke beweging om elke dag met een uur te verlengen. Vergelijk het met het vliegen door verschillende tijdzones in westelijke richting. Je komt om 21:00 uur (lokale tijd) in New York aan, maar je horloge geeft aan dat het in België al 3:00 uur is. Je neemt extra tijd, en dat gaat goed. In omgekeerde (oostelijke) richting vliegen betekent dat je de dag korter maakt en tijd zal inleveren. Een beetje te vergelijken met een jetlag.
Ook vanuit het perspectief van belasting en herstel geniet een voorwaartse rotatie de voorkeur. Bij voorwaartse rotatie is er een optimale rusttijd tussen verschillende diensten. Medewerkers krijgen de kans om vermoeidheid af te bouwen. Wat natuurlijk beter is voor de gezondheid. Bij achterwaarts roteren zijn rusttijden tussen diensten vaak wat korter. De geestelijke en lichamelijk belasting die tijdens een dienst wordt opgebouwd, bouwt na de dienst verder op.
2. Snelle rotatie
Met rotatiesnelheid bedoelen we de snelheid waarin vroege, late of nachtdiensten elkaar afwisselen.
VVVVV DDDD LLLL is een trage rotatie. VV DD LL NN VV DD LL NN is een snelle rotatie op hetzelfde aantal dagen.
Wanneer haalbaar is een snelle rotatie is aangewezen. Bij een traag roterend uurrooster (denk aan 5 of meer dezelfde diensten na elkaar) gaat je lichaam wennen aan werken op dat tijdstip. Dat lijkt goed, maar het kost een medewerker extra veel moeite om nadien een omschakeling te maken naar ‘een andere dienst’. Of naar een normaal dagritme. Je lichaam heeft doorgaans minstens twee normale nachtrusten nodig om weer helemaal ‘in sync’ te zijn met je biologische ritme.
3. Minimaal 2 en maximum 6 diensten meteen na elkaar
Een toename van vermoeidheid en een afname van prestaties start bij 4 tot 5 aaneensluitende diensten. Lange reeksen zijn omwille van sociale redenen wel interessant. Maar wat gezondheid betreft niet altijd wenselijk. Zeker als er sprake is van werk waarbij een lichamelijke of psychologische inspanning vereist is (zo is nachtwerk op zich al een zware factor). De kans op vergissingen en ongelukken zal aanzienlijk toenemen. Stelsels met veel opeenvolgende diensten hebben vaak een ongelijke verdeling van arbeidstijd.
Ons advies is een gezonde belasting (maximum 6 opeenvolgende diensten) en een gelijkmatige spreiding van werktijd en vrije tijd.
4. Wekelijkse arbeidstijd ten hoogste 34-38 uur
Fysieke en geestelijke belasting zal op korte termijn niet meteen tot schadelijke gevolgen leiden. Tenzij je niet de kans krijgt om rustig te herstellen, of bij ritmewisselingen in lange reeks. Per gegeven werkweek moeten medewerkers voldoende kunnen herstellen.
5. Na een serie nachtdiensten 56 uur aaneengesloten rust
Nachtdiensten zijn extra belastend voor werknemers. Zorg voor voldoende tijd om te herstellen! Na een nachtdienst een lange periode vrij te geven, bevordert de rust. En het biedt medewerkers de gelegenheid voor sociale contacten met familie en vrienden te onderhouden. Na meerdere nachtdiensten volgt bij voorkeur een rustperiode van minimum 56 uren. Na één nachtdienst minstens een rustperiode van 32 uur.
Waarom 56 uren en geen 48 uur? Na de laatste nachtdienst gaan werknemers in de ochtend nog een aantal uren slapen. De daaropvolgende avond zullen ze opnieuw gaan slapen (volgens het ‘normale patroon’). Maar zullen ze allicht niet zo goed slapen, omdat het een relatief korte dag was door het ochtenddutje. Een langere recuperatietijd is dus aangewezen.
6. Korte pauze in het midden van een dienst
Onderzoek naar slaperigheid bij ploegenwerk toont aan dat een korte onderbreking in het werk leidt tot een verhoogde alertheid. Ook komen medewerkers aanzienlijk fitter weer thuis als ze tijdens hun shift minstens één pauze kunnen nemen. Plan dus minstens halverwege de dienst een gelegenheid tot een pauze. Bij voorkeur in een aparte, rustige ruimte. Met eventueel de mogelijkheid voor een ‘power nap’. Nog beter zijn korte pauzes gecombineerd met de mogelijkheid om zelf pauzemomenten te kiezen.
7. Maximum 9 uur per dienst
Er bestaat een complexe relatie tussen de dienstlengte en het prestatievermogen. Veel hangt af van de concrete arbeidssituatie. In sommige situaties kunnen diensten van 12 uur overwogen worden. Waar dan weer enkele sociale voordelen aan verbonden zijn.
Op het gebied van onze gezondheid is het aangewezen om terughoudend te zijn om diensten langer dan 9 uur in te voeren. Er is altijd sprake van een toename van vermoeidheid en een afname van prestaties na 8 tot 9 uur werken. Zeker als er sprake is van lichamelijk en/of psychologisch belastend werk. Omdat werken in de nacht al extra zwaar is, mag de lengte van een nachtdienst per definitie niet meer zijn dan 8 uur. Vermijd altijd een combinatie van nachtdienst met overwerk.
8. Begin- en eindtijden om 07.00-15.00-23.00 uur
Bij voorkeur start de vroege dienst om 7.00, de late dienst om 15.00 en de nachtdienst om 23.00u. Er zijn veel organisaties die ook vroeger of later beginnen.
Om 6u starten is eigenlijk niet optimaal. Vanuit biologisch standpunt wordt je lichaam namelijk pas echt wakker om 6:00 uur. Voor die tijd staat je lichaam nog in ‘slaapstand’. Vroeger dan 7:00 uur starten met werken betekent voor veel mensen eerder dan 6:00 uur opstaan. Wie een vroege dienst werkt heeft ‘s avonds extra tijd om met het gezin en/of vrienden samen tijd door te brengen. In de praktijk zien we dat veel mensen hierdoor later dan voorzien gaat slapen. Wanneer de vroege dienst pas start om 7u, is dit minder pijnlijk.
Maar… al leidt 06:00 – 14:00 – 22:00 tot meer vermoeidheid en minder alertheid. Toch behouden medewerkers graag die klassieke wisseltijd. Veelgehoorde argumenten zijn de langere reistijd vanwege de ochtendspits. Of dat om 22:00u eindigen iets beter aansluit bij het thuisfront (partner nog wakker).
9. Voorspelbaar ploegenrooster
Zorg voor regelmatige en voorspelbare diensten. Het biedt medewerkers de mogelijkheid om op voorhand afspraken en plannen te maken. Laattijdige en onvoorziene veranderingen in het uurrooster zorgen voor een toename in werkstress. Met extra vermoeidheid tot gevolg.
10. Minimum 40% van avonden en weekenden vrij
Een van de grootste nadelen van ploegenarbeid is dat werknemers minder vrije avonden en vrije weekenden hebben.
Sociale activiteiten met het gezin en vrienden worden echter vooral op avonden en in het weekend georganiseerd. Of dit nu gaat om sportactiviteiten, voetbal kijken met vrienden, verjaardagen of tijd met partner en kinderen. Geef daarom werknemers de kans om optimaal aan het sociale leven deel te nemen. Voorzie voldoende vrije (week)avonden en weekends in de planning.
Misschien goed om weten: een half weekend werken (enkel op zaterdag of enkel zondag) blijkt vaak even zwaar als een volledige weekenddienst. Een avond om 22:00 uur starten met werken zullen niet veel werknemers als een vrije avond ervaren.
Met deze 10 vuistregels creëren wij bij Déhora gezondere ploegenroosters. Wil je toch meer weten over ploegenroosters voor nachtwerkers? Lees dan zeker ons aansluitend artikel door te klikken op de button hier onderaan!
Ook interessant
Handige tips voor betere ploegenroosters voor nachtwerkers
Er is niet één zaligmakend type ploegenrooster dat een einde maakt aan de risico’s die verbonden zijn met nachtwerk. Maar…
7 succesfactoren voor zelfroosteren
Zelfroosteren is zeker niet voor elke organisatie een oplossing. De ene omgeving is meer geschikt dan de andere, en de…
Kanaal Z: 5-ploegenstelsel is een gezonder alternatief
Luk Berlanger (Directeur van Déhora België) legt in een interview met Kanaal Z de verschillen uit tussen 3-4-5 ploegensysteem. Tal van…