In België is het 5-ploegenstelsel nog relatief onbekend terrein, terwijl onze noorderburen dit systeem al geruime tijd omarmd hebben. In Nederland is het zelfs het meest gebruikelijke volcontinue ploegenstelsel. Belangrijkste reden: het is gezonder en flexibeler ten opzichte van traditionele ploegenrooster. Lees hier waarom.
In de praktijk blijkt dat veel organisaties onvoldoende bekend zijn met de voor- en nadelen van alternatieve ploegensystemen buiten de traditionele. Zo zijn er best wat vooroordelen over een ploegensysteem met 5 ploegen: het zou te duur zijn, te weinig rendement opleveren en onhaalbaar op lange termijn zijn. Maar is dit wel zo?
Wat is een 5-ploegenstelsel?
Een 5-ploegenrooster is een werkschema waarbij de bedrijfstijd van een organisatie verdeeld is over vijf verschillende ploegen. Elke ploeg volgt een cyclus van verschillende diensten, zoals ochtend-, middag- en nachtdiensten, gevolgd door een aantal rustdagen Deze ploegendiensten kunnen zowel doordeweeks als in het weekend plaatsvinden. Voorbeeld van een 5- ploegenrooster:
De gemiddelde werktijd in een ‘schoon’ 5-ploegenstelsel bedraagt 33,6 uur/week, waarbij werknemers acht uur per dag werken. Dat is dus aanzienlijk minder dan bij een traditioneel stelsel met 3 of 4 ploegen. Een 5-ploegen rooster bestaat doorgaans uit blokken van drie tot vier dezelfde shifts achter elkaar. Meestal gevolgd door twee dagen rust. Na een reeks van nachten heeft men altijd drie dagen rust.
In organisaties waar de contractuele arbeidstijd meer is dan 33,6 uur per week, worden ‘terugkomdagen’ of extra opleidingsdagen toegevoegd. Deze extra dagen worden ook gebruikt om afwezigheden en piekmomenten op te vangen, of om ondersteunende taken uit te voeren die vaak blijven liggen.
Gezondheid en flexibiliteit
Het 5-ploegenstelsel zorgt voor extra hersteltijd, wat cruciaal is voor het welzijn van medewerkers, vooral omdat werken in ploegendiensten behoorlijk veeleisend kan zijn. Het idee dat een 5-ploegenstelsel meer kost vanwege de extra werknemers die nodig zijn, is een veelgehoord tegenargument. Maar die meerkost is snel terugverdiend. In een ergonomisch 5-ploegenstelsel met beperkte arbeidsduur is er minder ziekteverzuim, voelen medewerkers zich beter en zijn ze meer gemotiveerd. Het biedt o.a. 45-plussers een betere, ergonomisch verantwoorde work-life balance in vergelijking met de huidige 4-ploegenroosters. Dit is een win-win situatie op zowel korte als lange termijn.
Het 5-ploegenstelsel biedt werkgevers ook een grotere flexibiliteit. Bij extra werk kunnen werknemers gemakkelijk worden opgeroepen. Het verschil in gewerkte uren ten opzichte van een reguliere werkweek (33,6 versus 38) wordt vaak gecompenseerd met zogenaamde terugkomdagen. Dit zijn dagen waarop werknemers zich beschikbaar stellen buiten hun normale 5-ploegenschema. Tijdens deze dagen kunnen ze een afwezige collega vervangen, piekmomenten opvangen, trainingen volgen of andere taken uitvoeren.
Door de kortere werkweek van een 5-ploegenrooster vallen uiteraard de dagen arbeidsduurvermindering, ADV-dagen genoemd weg. In een vierploegenstelsel werkt een medewerker gemiddeld 42 uur en heeft hij recht op een aantal vrij op te nemen ADV-dagen. Het wegvallen van deze ADV-dagen kan voor sommige medewerkers het gevoel geven dat ze minder keuzevrijheid hebben in hun aantal vrije dagen. Maar het is belangrijk op te merken dat ze in ruil hiervoor andere voordelen krijgen.
België versus Nederland
Belgische bedrijven geven vandaag nog steeds de voorkeur aan een 3-ploegenstelsel, met 2 ploegen die roteren in vroege en late shifts en een – al dan niet vaste – nachtploeg. Een andere gangbaar systeem is het 4-ploegenrooster, waarbij ook een ploeg tijdens het weekend werkt.
Onderzoek heeft echter aangetoond dat werknemers die enkel nachtwerk of erg vroege diensten hebben, vaker gezondheidsproblemen ervaren. Deze fysieke gevolgen zijn vooral merkbaar vanaf de leeftijd van 45 jaar. Het dag- en nachtritme raakt verstoord, slaapproblemen nemen toe en het herstel duurt langer. Een aangepast ploegensysteem kan helpen deze fysieke problemen te voorkomen.
In Nederland hebben vakorganisaties al sinds eind jaren zeventig gepleit voor de invoering van het 5-ploegenstelsel. Met name de nadelen van nachtwerk voor de werknemers stimuleerden deze verandering in denken. In Nederland is een vaste nachtploeg trouwens wettelijk verboden. British Petroleum (BP) was het eerste Nederlandse bedrijf dat eind jaren zeventig de overstap maakte naar het 5-ploegenstelsel.
Ben Jansen, nu CEO van Déhora, was destijds als arbeids- en organisatiepsycholoog betrokken bij de begeleiding van BP bij de overgang naar 5-ploegendiensten. “De resultaten waren positief,” merkt hij op. “Werknemers meldden minder lichamelijke en sociale klachten. Daarom zijn de meeste Nederlandse bedrijven in de jaren tachtig geleidelijk overgestapt naar het volcontinue 5-ploegenstelsel.”
Terughoudendheid naar verandering
De verandering van een rooster, al dan niet naar een 5-ploegenstelsel, is een beslissing die elk bedrijf zelf moet nemen. Hoewel het 5-ploegenrooster aantrekkelijk lijkt, moet het nog steeds passen bij de behoeften van het bedrijf en de werknemers. In België zijn bijvoorbeeld 12-uren diensten populair vanwege het kleinere aantal werkdagen, ondanks de mogelijke ongezonde aspecten op de lange termijn vergeleken met een 8-urenrooster. In Nederland zijn dergelijke roosters zelfs wettelijk verboden.
Een nieuw ploegensysteem brengt immers niet alleen verandering op de werkvloer, maar raakt ook het privéleven van werknemers. Het is als het veranderen van de basis van een kaartenhuis – een kleine aanpassing kan het hele bouwwerk laten instorten. Het is dus essentieel om doordacht te werk te gaan bij zo’n verandering. Aanpassingen aan roosters zijn voor werkgevers vaak een gedoe en sociale partners kunnen ook terughoudend zijn.
Tot slot benadrukken experts van Déhora dat hét perfecte ploegenrooster niet bestaat. Wel zijn er handige vuistregels en richtlijnen om de ploegenarbeid voor de werknemer zo vlot mogelijk te laten verlopen en met minder kans op problemen op fysiek, psychisch en sociaal vlak.
Kunnen we je helpen?
Wil je meer weten over ploegenroosters? Wens je hulp en advies bij de organisatie van jouw ploegenstelsel? Neem zeker even contact met ons op.
Ook interessant
Wat is het verschil tussen een 3, 4, 5 of 6 ploegenrooster?
Dit artikel behandelt de meest voorkomende basisvormen van ploegenroosters. We nemen een diepe duik in enkele verschillende voorbeelden van 3-4-5…
Nachtwerk en je sociale leven? Een uitdagende combinatie!
Onze dagelijkse routines zijn nauw verbonden aan een klassiek dagritme: overdag werken en ‘s nachts rusten. Hobby’s, tijd doorbrengen met…
10 vuistregels voor gezondere en evenwichtige ploegenroosters
Een gebalanceerd rooster kan zowel fysiek als mentaal welzijn positief beïnvloeden. Aan de andere kant kunnen overbelastende, onevenwichtige roosters slaappatronen…
