Déhora is officieel ISO 27001 gecertifieerd dienstverlener meer informatie
In België is het 5-ploegenstelsel nog lang niet ingeburgerd, terwijl Nederlandse werkgevers het al enkele decennia geleden hebben omarmd. Vandaag is het zelfs het meest voorkomende volcontinue* ploegenstelsel bij onze noorderburen. Déhora, wil Belgische werkgevers informeren over de verschillende soorten ploegenstelsels en wijzen op de voordelen van het hier relatief onbekende 5-ploegenstelsel, onder meer ook voor 45-plussers.
Veel bedrijven zijn onvoldoende op de hoogte van de voor- en nadelen van andere ploegensystemen dan het klassieke vier-ploegenstelsel, zo ervaart Déhora frequent. De uitdaging voor bedrijven bestaat erin om er één of meerdere te ontwikkelen op maat van het bedrijf en de medewerkers.
Nu de pensioenleeftijd is opgetrokken, is het voor organisaties een uitdaging om medewerkers langer vitaal en duurzaam aan de slag te houden. Sinds 1 januari 2013 is cao 104 van kracht. Deze cao verplicht ondernemingen uit de privésector met meer dan 20 werknemers om een concreet plan uit te werken om de tewerkstelling van 45-plussers te behouden of te verhogen.
Luk Berlanger, Managing Director van Déhora België:
“Een 5-ploegenstelsel biedt 45-plussers een betere, ergonomisch verantwoorde, work-life balance dan de huidige 4-ploegenroosters.Toch moet elk bedrijf voor zichzelf uitmaken welk stelsel het best bij hem past. En dat kan bijvoorbeeld door de werknemers te betrekken bij de totstandkoming van het werkrooster.”
Het 5-ploegenstelsel
De gemiddelde werktijd in het ‘schone’ 5-ploegenstelsel bedraagt 33,6 uur/week, waarbij werknemers acht uur per dag werken. Veel roosters bestaan daarbij uit blokken van drie tot vier dezelfde shifts achter elkaar. Meestal volgt er na zo’n blok twee dagen rust. Na enkele nachten heeft men altijd drie dagen rust.
“Dit lichtere uurrooster komt onder meer de gezondheid van de werknemers ten goede. We zien dat de klachten van vooral nachtarbeid zich met name manifesteren vanaf de leeftijd van 45. Een 5-ploegenstelsel met een beperkte arbeidsduur kost de werkgever wel meer, omdat er meer werknemers moeten worden ingezet. Maar deze meerkost is snel terugverdiend, omdat het ziekteverzuim in een 5-ploegenstelsel met beperkte arbeidsduur en een ergonomisch vormgegeven uurrooster afneemt en de medewerkers zich beter voelen en gemotiveerder zijn. In Nederland is het 5-ploegenstelsel al enkele tientallen jaren niet voor niets het populairste volcontinu stelsel“, beklemtoont Berlanger.
Dit uurrooster biedt bovendien meer flexibiliteit aan de werkgever. Wanneer er extra werk is, kunnen werknemers opgeroepen worden. Het tekort aan uren in vergelijking met een officiële werkweek (33,6 tegenover 38) wordt gecompenseerd met zogenaamde terugkomdagen. Dit zijn dagen waarop de werknemer zich ter beschikking stelt van het bedrijf, buiten het normale 5-ploegenschema. Op deze dagen vervangt de werknemer een afwezige collega, vangt hij piekmomenten op, volgt hij een opleiding of voert hij andere werken uit.
Door de korte werkweek vallen de arbeidsduurverkortingsdagen (ADV-dagen) weg. Een werknemer in bijvoorbeeld een vierploegenstelsel werkt ongeveer 42 uur, terwijl een klassieke werkweek 37 à 38 uren duurt. Hij heeft dus recht op een aanzienlijk aantal vrij op te nemen ADV-dagen.
België versus Nederland
Belgische bedrijven geven vandaag de voorkeur aan enerzijds het 3-ploegenstelsel, met 2 ploegen die roteren in vroege en late shifts en een – al dan niet vaste – nachtploeg, of anderzijds het 4-ploegenrooster, waarbij ook een weekendploeg wordt ingezet.
“Uit wetenschappelijk onderzoek is echter gebleken dat werknemers die enkel nachtwerk of hele vroege diensten doen vaker gezondheidsproblemen hebben“, vertelt Berlanger. “Die fysieke gevolgen laten zich met name voelen vanaf 45-plus. Het dag- en nachtritme neemt af, slaapproblemen nemen toe en men heeft een langere hersteltijd nodig. Een aangepast ploegenstelsel kan deze fysieke problemen voorkomen.”
In Nederland ijverden de vakorganisaties al eind jaren zeventig voor de invoering van het 5-ploegenstelsel. Met name de nadelen van nachtwerk voor de betrokken werknemers veroorzaakte deze mentaliteit-shift. In Nederland is een vaste nachtshift trouwens bij wet verboden. British Petroleum (BP) was het eerste Nederlandse bedrijf dat eind jaren zeventig de overstap maakte naar het 5-ploegenstelsel.
Ben Jansen, nu CEO van Déhora Nederland, was toen de arbeids- en organisatiepsycholoog die BP begeleidde bij de overgang naar 5-ploegendiensten. “De resultaten waren positief“, zegt hij. “Werknemers hadden minder lichamelijke en sociale klachten. Midden jaren tachtig zijn de meeste Nederlandse bedrijven dan ook geleidelijk overgestapt naar het volcontinu 5-ploegenstelsel.”
Belgische terughoudendheid
Ben Jansen, CEO van Déhora Nederland: “Een nieuw uurrooster houdt risico’s in voor het sociaal leven van de werknemer: zijn of haar work-life balance verandert. Werknemers zijn met andere woorden bang dat hun kaartenhuis in mekaar zal storten. In België is men nogal tuk op 12-uren diensten, omdat je minder dagen per week werkt en dit gunstiger is voor je sociale leven. Dat dit rooster op oudere leeftijd ongezonder is dan een 8-urenrooster houden we even buiten beschouwing. In Nederland zijn 12-uren roosters trouwens bij wet verboden. De Belgische wetgeving is bijgevolg één van de redenen waarom het 5-ploegenstelsel nog niet massaal werd geadopteerd. Werkgevers vinden roosters aanpassen dan weer een gedoe en ook sociale partners nemen soms eerder een voorzichtige houding aan tegenover veranderingen”, zo verklaart Jansen de Belgische terughoudendheid tegenover het 5-ploegenstelsel of andere gezondere roosters.
Tenslotte beklemtoont Déhora dat het ideale rooster niet bestaat. Wel zijn er richtlijnen om de ploegenarbeid voor de werknemer zo vlot mogelijk te laten verlopen en met minder kans op problemen op fysiek, psychisch en sociaal vlak.
Ben Jansen, CEO van Déhora Nederland:
“Een ploegenstelsel legt een ritme op aan het werk, maar ook aan het privéleven. Ik vergelijk dit graag met een kaartenhuis dat instort wanneer er aan de basis wijzigingen worden aangebracht.”
Enkele tips:
- Betrek je werknemers bij het opstellen van een ploegenrooster;
- Een korte rotatie is gezonder dan een lange (dus minder dagen na mekaar dezelfde shift doen);
- Een voorwaartse rotatie (vroege-late-nacht-vroege-late-…) is gezonder dan een achterwaartse omdat je meer recuperatietijd hebt. Als je van een nacht- naar een ochtendshift moet omschakelen, moet je daar immers al meteen je wekker voor zetten waardoor je minder recupereert;
- Een vroege shift die start om 7u in plaats van 6u is gezonder, omdat de REM-slaap dan niet wordt onderbroken;
- Vermijd belastende taken aan het eind van een nachtshift om werkongevallen te voorkomen; de concentratie vermindert immers.
*Volcontinu: 4- of 5-ploegenstelsels. Discontinu of semicontinu: 2- of 3-ploegenstelsels.
Ook interessant
10 vuistregels voor gezondere ploegenroosters (met nachtwerk)
In de kantlijn: soms zijn er omstandigheden waarbij het beter is om een andere keuze te maken. De ene medewerker…
Kanaal Z: 5-ploegenstelsel is een gezonder alternatief
Luk Berlanger (Directeur van Déhora België) legt in een interview met Kanaal Z de verschillen uit tussen 3-4-5 ploegensysteem. Tal van…
Interview: duurzame flexibilisering wordt de norm
Kunt u uitleggen wat ‘Duurzame Flexibilisering’ nou precies is? Bij flexibilisering gaat het er om dat je als organisatie de…