Déhora is officieel ISO 27001 gecertifieerd dienstverlener meer informatie
Het klassieke systeem van een ploegenrooster wordt in allerlei sectoren toegepast. Namelijk in de chemie, de energiesector en de voedingsindustrie. Maar ook in overheidsorganisaties en non-profit organisaties. In al deze sectoren zien we nog eens verschillende variaties. Van eenvoudige roosters tot combinaties van flexibele stelsels. Het aantal combinaties en soorten is eindeloos.
Het kan dus behoorlijk lastig zijn om door de bomen het bos te zien. Daarom beschrijven we in dit artikel de vaakst voorkomende basisvormen van ploegenroosters. Daarnaast tonen we je ook enkele voorbeelden van 3-4-5 en 6 ploegenroosters.
Hou niettemin in je achterhoofd dat een ploegenrooster altijd het resultaat is van een evenwichtsoefening. Bedrijfsmatige, sociale en situatiegebonden aspecten moeten grondig worden overwogen. Denk aan ingrediënten zoals bedrijfstijd, wensen van de klant, gezondheid, bezetting, regelgeving en contracten. Maar anderzijds ook infrastructuur, openbaar vervoer, zwaarte van het rooster en personeelskost. Je kan echt blijven doorgaan. Het is een serieuze uitdaging om tot een optimaal ploegensysteem te bekomen. Basisroosters zijn natuurlijk een handig startpunt, maar maatwerk is vrijwel altijd de beste oplossing!
Vaak voorkomende ploegendiensten
In de praktijk zien we de volgende ploegendiensten het vaakst.
- Twee-ploegendienst: Afwisseling tussen vroege en late diensten, vaak in blokken van 5
- Drie-ploegendienst: Drie opeenvolgende ploegen van 8 uur waardoor een periode van 24 uur wordt gedekt. In de regel werken we van maandag tot en met vrijdag.
- Vier-ploegendienst: 4 ploegen die over 24 uur zijn gespreid. Vaak werk je hier 6 dagen per week.
- Vijf-ploegendienst: Door organisaties vaak gebruikt die volcontinu 7 dagen per week werken, 24 op 24.
- Zes-ploegendienst: Een variatie op bovenstaande systemen met extra reserveploegen in het rooster.
We lichten deze standaard ploegensystemen onderaan verder toe.
3-ploegenroosters
Een drieploegendienst zie je vooral in organisaties die op werkdagen geopend zijn. Van maandag tot en met vrijdag. Het drie ploegenrooster werkt volgens hetzelfde principe als een tweeploegenrooster. Met als verschil dat je naast de vroege en de late ploeg ook een nachtploeg hebt. Met drie opeenvolgende shiften zorg je ervoor dat je de klok rond kan werken. Het is daardoor een prima oplossing voor organisaties die tijdens de week 24 op 24 willen blijven draaien.
Dat kan een systeem zijn waarbij medewerkers afwisselend in drie ploegen werken. De ene week een vroege dienst, de andere week een late dienst en tot slot de nacht. Of organisaties kunnen bijvoorbeeld ook kiezen voor een roterend twee-ploegenrooster (vroege en nacht). Dit in combinatie met een vaste nachtploeg.
En wat als je toch 7 op 7 moet werken? Dan kan je de weekploegen met overbruggingsploegen aanvullen. Ofwel ‘permanente weekendploegen’. Zij werken vervolgens een 2 x 12-urige dienst.
Kenmerken van 3-ploegenroosters
Dit zijn de belangrijkste eigenschappen van 3-ploegenroosters.
Bedrijfsmatig
- Zowel vroege, late als nachtdiensten.
- De gemiddelde werkweek bedraagt 40 uren. Met een opbouw van adv dagen bij een lagere contractuele arbeidstijd.
- De weekendploeg werkt 2*12u (24 uren) en wordt meestal betaald voor 40 uren.
- Risico tot ‘eilandvorming’ bij een nacht- en weekendploeg.
- Opleidingen zijn moeilijker te organiseren voor de nacht- en weekendploeg.
- Opvang van afwezigheden binnen de ploeg.
- Beperkte mate van flexibiliteit.
Sociaal en gezondheidskundig
- Door lange aaneengesloten reeksen diensten is een snelle rotatie amper mogelijk.
- Voorwaarts roteren is wél mogelijk.
- Vrije weekends voor de weekploeg.
- Vrije weken voor de weekendploeg biedt mogelijkheden tot een “tweede job”. Dit resulteert vaak in een “zwaar” of ongezond werkpatroon.
- De vaste nachtploeg is survival of the fittest. Fysieke, mentale en sociale gevolgen kunnen groot zijn. Zeker op lange termijn.
Voorbeelden van 3-ploegenroosters
Een roterend 2-ploegenrooster, aangevuld met vaste nachtploeg en vaste weekendploeg
Roterend 3 ploegenrooster met start op zondag, aangevuld met een vaste weekendploeg
4-ploegenroosters
Vierploegenroosters zijn zowat de ‘gouden standaard’ in de ontwikkeling van ploegendiensten. Dit type ploegenrooster zie je in België bijzonder vaak. Desondanks zien we een evolutie naar ploegensystemen met 5 of meerdere ploegen. De belangrijkste reden hiervoor is de gezondheid en de work-life balans van medewerkers.
Kortom, hoe hoger de bedrijfstijd, hoe meer ploegen je nodig hebt. Bij een bedrijfstijd van meer dan 120 uur per week zal je in het weekend ook moeten werken. Een standaard 4-ploegenrooster kan daarbij een uitkomst bieden. Hier werk je in 4 ploegen om gemiddeld aan een wekelijkse bedrijfstijd van 168 uur te komen.
Elke dag wordt er gewerkt door een ochtend-, middag- en nachtploeg. De vierde ploeg is (meestal) vrij. Vierploegendiensten kan je gebruiken voor zowel volcontinue als bij semi-continue arbeid.
Kenmerken van 4-ploegenroosters
Bedrijfsmatig
- Een gemiddelde werkweek van 42 uren.
- Weinig flexibiliteit voor afwijkingen in de planning. Denk bijvoorbeeld aan extra opleidingen enzovoort.
- Geen aparte nacht- of weekendploeg. Het is echt geïntegreerd in het rooster.
- Opbouw van adv-dagen waardoor het minder interessant is bij een lage(re) contractuele arbeidstijd.
- Opvang van afwezigheden gebeurt doorgaans binnen de ploeg.
- We merken dat organisaties tijdens de vakantieweken wel eens teruggrijpen naar een klassiek vierploegensysteem.
Sociaal en gezondheidkundig
- Een vierploegenrooster is fysiek erg zwaar.
- Nochtans kan het lichter worden als medewerkers adv dagen opnemen. Maar dan moeten ze ook optimaal profiteren van die rust. En dus niet gaan bijklussen.
- Kortere reeksen (zie voorbeeld 3) zijn doorgaans beter dan het klassieke model (zie voorbeeld 1).
- Door niet langer dan 4 dagen na elkaar te werken ontstaat een regelmatig patroon van vrije tijd. Bijgevolg is er meer ruimte voor rust en herstel.
- Een nadeel hiervan is een grote beperking naar het aantal vrije weekenden toe.
Voorbeelden van 4-ploegenroosters
De klassieke vierploegendienst met reeksen van 7
Een snel roterende vierploegendienst
Vierploegenrooster met reeksen van vier gelijke diensten
(*) = instapregel: de vier ploegen (of werknemers) starten op verschillende weken. Ploeg 1 start in week 1, ploeg 2 start in week 5, ploeg 3 start in week 9 en ploeg 4 start in week 13.
5-ploegenroosters
Vijfploegenroosters hanteren we bij organisaties die volcontinue operationeel zijn. Kortom, bij organisaties die 24 uur per etmaal en 7 dagen per week ‘draaien’. In België is dit type ploegensysteem nog niet zo lang ingeburgerd. Desondanks biedt het heel wat voordelen ten opzichte van het klassieke vierploegenrooster. Het is minder belastend voor de werknemer en het biedt meer flexibiliteit aan de werkgever. In Nederland is het daardoor het meest voorkomende volcontinue ploegenstelsel.
De gemiddelde werktijd in een 5-ploegenstelsel bedraagt 33,6 uur/week. Veel uurroosters bestaan daarbij uit blokken van drie tot vier dezelfde shiften achter elkaar. Meestal volgen er nadien enkele dagen rust.
Uiteraard komt het voor dat de contractuele arbeidstijd groter is dan 33,6 uur per week. In zo een geval worden er “terugkomdagen” of extra opleidingsdagen ingeroosterd. Dit is dan weer in het voordeel van de werkgever. Hier kan je immers werken met overlegdagen of extra trainingen. De extra dagen gebruikt men om afwezigheden in te vullen, piekmomenten op te vangen of om ondersteunende taken uit te voeren.
Het vijfploegendienstrooster is uiteraard niet in elke organisatie hetzelfde. In de praktijk zijn er namelijk verschillende varianten. De keuze is afhankelijk van het type organisatie en onderlinge afspraken. Hieronder zie je enkele voorbeelden.
Kenmerken 5-ploegenroosters
Bedrijfsmatige kenmerken
- Bedrijfstijd van 168 uur.
- Een gemiddelde werkweek van 33,6 uren.
- Door de korte werkweek vallen de adv-dagen weg.
- Hierdoor hebben medewerkers het gevoel dat ze minder vrije dagen hebben, of minder kunnen kiezen. Het eerste is niet correct, het tweede wel. Maar ze krijgen er heel wat voor in de plaats!
- Er is meer flexibiliteit door het inplannen van terugkomdagen of extra dag- of reservediensten tot aan contractuele arbeidstijd.
- Mogelijkheid tot opvang van afwezigheden buiten de ploeg, dankzij de inplanning van reservediensten.
- Geen aparte nacht- of weekendploeg.
- Het kost de werkgever meer omdat er meer werknemers nodig zijn. Echter wordt die meerkost terugverdiend door het inperken van ziekteverzuim en flexibiliteit.
Sociaal en gezondheidkundig
- 5 ploegenroosters zijn minder zwaar dan 4 ploegenroosters. Op voorwaarde dat de effectieve arbeidstijd niet meer dan 38u bedraagt.
- Door de lange bedrijfstijd en relatief korte arbeidsduur zijn er kansen om gezonder te gaan ‘roosteren’.
- Dit systeem biedt de meeste garanties voor sociale tijd, fysieke recuperatietijd en een betere slaapkwaliteit.
Voorbeelden van 5-ploegenroosters
Een gematigde roterende 3-4-3 regeling
Blokken van 5 diensten
Snel roterende 6/4 regeling
(*) = instapregel: de vijf ploegen (of werknemers) starten op verschillende weken. Ploeg 1 start in week 1, ploeg 2 start in week 3, ploeg 3 start in week 5, ploeg 4 start in week 7 en ploeg 5 start in week 9.
6-ploegenroosters
In een traditionele ploegendienst wordt reservecapaciteit vaak in de ploeg zelf opgenomen. Bij ziekte, opleiding of vakantie is een vervanger dus automatisch aanwezig op de werkvloer. Bij een 6-ploegenrooster daarentegen is er sprake van zogenaamde reservediensten. Die diensten staan zichtbaar los van het ploegenrooster.
Medewerkers die op ‘reserve’ staan zorgen voor de opvang van natuurlijke afwezigheden. Indien er geen sprake is van uitval, worden ze in dagdienst ingezet voor ondersteunde taken zoals administratie en inhoud.
Kenmerken 6-ploegenroosters
Bedrijfsmatige eigenschappen
- Gemiddelde werkweek van bijvoorbeeld 34.6u tot 37.3 u /week. Afhankelijk van aantal R of D diensten.
- Reservediensten maken zichtbaar welke flexibele inzetmogelijkheden de organisatie (nog) heeft.
- Beheer van de reservediensten vraagt wel wat nodige aandacht. Er zijn goede spelregels nodig.
- Er is een mogelijkheid tot opvang van afwezigheden buiten de ploeg. Dit door reservediensten in te plannen.
- Geen aparte nacht- of weekendploeg.
Sociaal en gezondheidskundig
- Een 6 ploegenrooster is minder belastend dan de 4 ploegenroosters.
- Er is een mogelijkheid om kortere blokken te werken.
- Door de reservediensten is het uurrooster minder voorspelbaar dan traditionele ploegenroosters.
- Afspraken rond reservediensten bepalen in welke mate dit voor de werknemers een groot of relatief klein nadeel kan zijn.
Voorbeelden 6-ploegenroosters
Rust diensten op alle dagen van de week
Enkel “dag” diensten (Vroeg of Laat) tijdens de week
Tot slot: persoonlijke werktijden in een ploegendienst?
Bij werken in shiften denkt iedereen meteen aan een vaste 2-, 3-, 4- of 5-ploegendienst. En niet aan individuele werktijden. Nochtans is er binnen ploegendiensten behoorlijk wat ruimte voor inspraak in werktijden. Er zijn mogelijkheden om naar individuele uurroosters toe te groeien. En dat kan gefaseerd of in kleine stapjes.
Zelfroosteren is zo een beproefde methode om ook ploegenroosters individueler, efficiënter maar ook plezieriger te maken. Zonder daarbij de trappers te verliezen. Bij zelfroosteren staat de medewerker centraal. Hij of zij krijgt de ruimte en vrijheid om te bepalen wanneer hij of zij werkt. Natuurlijk binnen de bepaalde grenzen. Hierdoor kan men sporten wanneer het uitkomt of zorgverlof opnemen. Daarnaast kan je de kinderen ophalen en in een ploegenomgeving deeltijds gaan werken. Maar ook oudere medewerkers profiteren ervan! Indien ze niet meer in de nacht kunnen werken, is zelfroosteren de oplossing. Hierdoor kiezen ze zelf een minder belastend patroon.
Vervolgens creëren medewerkers dankzij zelfroosteren meer veelzijdigheid. Net omdat ze in verschillende ploegen komen te werken en diverse taken zullen uitvoeren. Verder vermindert het leegloop en het verlaagt overwerk. Wat bijdraagt tot meer productiviteit en efficiëntie.
Ook interessant
10 vuistregels voor gezondere ploegenroosters (met nachtwerk)
In de kantlijn: soms zijn er omstandigheden waarbij het beter is om een andere keuze te maken. De ene medewerker…
5-ploegenstelsel: België loopt achter op Nederland
Veel bedrijven zijn onvoldoende op de hoogte van de voor- en nadelen van andere ploegensystemen dan het klassieke vier-ploegenstelsel, zo…