Wat is de relatie tussen ploegenarbeid en gezondheid?

Hoe houd je medewerkers gezond als het werk nooit stopt? In sectoren waar continuïteit cruciaal is – denk aan zorg, productie, veiligheid – is ploegenarbeid vaak onvermijdelijk. Maar tegelijk ook zwaar. Slapen wanneer de rest van de wereld wakker is. Eten op gekke uren. Je sociale leven constant bijsturen.

Iedereen ervaart werken in ploegen op zijn of haar eigen manier. Sommigen hebben het lastig, anderen niet. Maar signalen als vermoeidheid, stress of uitval komen vaker voor. Als organisatie sta je voor een uitdaging: hoe maak je shiftenarbeid werkbaar?

Wat betekent het?

Ploegenarbeid betekent dat je met meerdere teams in verschillende tijdsblokken werkt. De ene ploeg begint waar de andere stopt – vaak in een roterend schema. Denk aan verpleegkundigen, arbeiders of agenten. Zo blijft het werk draaien, 24 uur per dag, zeven dagen per week.

Wat minder zichtbaar is, is wat het met je doet. Werken in ploegen ligt in strijd met het natuurlijke ritme van ons lichaam. Ons brein en onze interne biologische klok zijn ingesteld op dag- en nachtcyclussen – ook wel het circadiaans ritme genoemd. Niet alleen ons lichaam, maar ook ons sociaal leven is daarop afgestemd. Wie daarvan afwijkt, moet harder werken om in balans te blijven. En dat voel je, op termijn.

Hoe werkt het in de praktijk?

Een verpleegster draait ochtend-, late- en nachtdiensten in een wisselend schema. Ze heeft amper tijd om zich aan te passen. Slapen overdag lukt moeizaam – door licht, lawaai of een druk gezin. Ze voelt zich vaker futloos, zit niet lekker in haar vel en zegt sociale afspraken af.

Of neem een team arbeiders dat elke week andere shiften draait. De ene week start om 6:00 uur, de volgende om 14:00 uur. Tussendoor twee nachten erbij. Collega’s raken het overzicht kwijt. Sommigen slapen slecht, anderen eten op onregelmatige momenten of leven van koffie.

Dergelijke scenario’s zijn herkenbaar – en vaak lastig te keren. Ze tonen hoe hard werkritme, gezondheid en privéleven met elkaar verweven zijn. En hoe klein de ruimte soms is om te herstellen. Juist daarom is het zinvol om te kijken naar waar het wringt – en welke aanpassingen wél mogelijk zijn.

Wat zijn de voordelen of risico’s?

Ploegenarbeid hoeft niet ongezond te zijn. Maar de kans op klachten neemt wel toe. Zeker als herstel, rust en structuur ontbreken. Dit kan verschillende effecten tot gevolg hebben op je gezondheid:

• Slaaptekort of slaapstoornissen, vaak door verstoring van het ritme of externe prikkels
• Problemen met spijsvertering, zoals maagpijn, misselijkheid of onregelmatige eetmomenten
• Hormonaal onevenwicht, waardoor verzadiging, honger en energie schommelen
• Toename van stress en verminderde mentale veerkracht
• Sociale isolatie, zeker bij nachtwerk
• Hogere kans op ongevallen of fouten, door verminderde alertheid

Lang niet iedereen ervaart dezelfde klachten. Leeftijd, leefstijl en persoonlijke veerkracht spelen een rol. Maar ook de manier waarop het werk georganiseerd is, maakt verschil. Denk aan werkdruk, autonomie, rustmomenten en de voorspelbaarheid van het rooster.

Hoe pak je dit als organisatie aan?

Er is geen standaardoplossing voor gezond ploegenwerk. Maar er zijn wel patronen die helpen. Wij spreken in dit verband over roosterergonomie: je roosters zó organiseren dat ze beter aansluiten bij jouw natuurlijke ritme.

Er zijn enkele principes die hier het verschil kunnen maken:

• Vaste structuur in het rooster
• Voorwaartse rotatie (vroeg → laat → nacht)
• Voldoende rusttijd na nachtdiensten (56 aaneengesloten rust na een serie)
• Minimaal 2 en maximum 6 diensten meteen na elkaar
• Korte rotatie tussen diensten
• Beperkte shiftduur (idealiter max. 9 uur)
• Start- en eindtijden die beter bij je lichaam passen (07.00-15.00-23.00 uur)
• Rustpauze tijdens de dienst
• Vrijhouden van enkele avonden en weekends (min. 40%)
• Wekelijkse arbeidstijd van maximum 34-38 uur (afhankelijk zwaarte rooster)
• Heldere communicatie over de planning

Organisaties die oog hebben voor tijdintelligentie – werktijd, herstel en roosters bewust afstemmen –merken vaak dat kleine ingrepen al verlichting kunnen geven. Minder klachten, minder uitval, meer rust in het team.

Daarnaast kan het helpen om handvaten te bieden. Bijvoorbeeld via een workshop of infosessie over werken in shiften. Hoe houd je je energie op peil? Wat kun je doen aan je slaap of voeding? Hoe herstel je sneller na een nachtdienst?

Advies rond ploegenroosters en gezondheid?

Wil je weten hoe jij gezond kan roosteren om weer flow in je teams te brengen? Neem contact met ons op.