In verschillende sectoren wordt er in ploegendiensten of ploegenstelsels gewerkt. Gaande van de chemie, transport, energiesector en voedingsindustrie tot overheids- en non-profitorganisaties. Een ploegenrooster bestaat echter in allerlei vormen en maten: van eenvoudige schema’s tot complexe combinaties. Wat is het beste ploegenstelsel voor jouw organisatie? Ontdek hier alles wat je moet weten over deze veelzijdige roosters.
Dit artikel behandelt de meest voorkomende basisvormen van ploegenroosters. We nemen een diepe duik in enkele verschillende voorbeelden van 3-4-5 en 6 ploegenroosters, om een je een duidelijk beeld te schetsen van diverse mogelijkheden en structuren binnen ploegendiensten. Hou in je achterhoofd dat er véél meer variaties en combinaties mogelijk zijn. Ploegenroosters kunnen bovendien vast (al of niet cyclisch) of variabel zijn
Wat is een ploegendienst?
Een ploegendienst is een werkschema waarbij werknemers in verschillende shifts of ‘ploegen’ werken, meestal bestaande uit een vroege shift, late shift en nachtdienst. Deze ploegen wisselen elkaar af gedurende enkele dagen volgens een vast ploegenrooster. Bijvoorbeeld een ochtendploeg van 06:00 tot 14:00 uur, gevolgd door een middagploeg van 14:00 tot 22:00 uur en een nachtploeg van 22:00 tot 06:00 uur.
Een ploegenstelsel wordt ingezet in organisaties waar een standaard werkdag van 8 uur niet voldoende is om de volledige bedrijfstijd te dekken. Vaak moeten ook ‘s nachts of tijdens het weekend werkzaamheden worden verricht. Het is namelijk niet altijd efficiënt of slim om het werk tijdelijk stil te leggen. In sectoren zoals productie, gezondheidszorg en transport zijn organisaties zelfs 24 uur per dag, 7 dagen per week operationeel. Om die ononderbroken activiteit te waarborgen, worden de werkdagen verdeeld in georganiseerde ploegen of shifts.
Het aantal ploegendiensten en de specifieke opzet variëren per organisatie. Sommige bedrijven hebben geen nachtploeg of weekendwerk nodig, terwijl dit voor anderen van cruciaal belang kan zijn.
Zie dit voorbeeld van een eenvoudig 3-ploegenrooster zonder weekends. Er in totaal 120 uur aan bedrijfstijd, elke ploeg werkt 8 uur per dag gedurende opeenvolgende 5 dagen.
Welke ploegendiensten of ploegenroosters zijn er?
Er bestaan diverse ploegendiensten of ploegenroosters, vaak met unieke variaties die zijn afgestemd op specifieke organisatorische behoeften. Het aantal ploegen wordt primair bepaald door de productietijd en arbeidstijd, maar ook door factoren zoals marktvraag, werknemerswelzijn, gewenste bezetting, regelgeving, personeelskosten en contractuele afspraken. Het opzetten van een ploegenrooster is (idealiter) een complexe evenwichtsoefening.
In de praktijk onderscheiden we een aantal standaard ploegenroosters. Dit zijn de meest voorkomende ploegenstelsels in de praktijk:
- Twee-ploegendienst: Dit rooster bestaat uit twee shifts die elkaar afwisselen, meestal vroege en late diensten. Het wordt vaak gebruikt in sectoren waar een zekere continuiteit nodig is, maar nog niet op een 24/7-basis.
- Drie-ploegendienst: Hier werken medewerkers in drie opeenvolgende shifts van 8 uur, meestal gedurende 24 uur. Dit systeem wordt vaak toegepast van maandag tot en met vrijdag.
- Vier-ploegendienst: Deze dienst omvat vier opeenvolgende ploegen gespreid over 24 uur, vaak met werken gedurende 6 of 7 dagen per week.
- Vijf-ploegendienst: Dit systeem wordt quasi altijd gebruikt door organisaties die 24/7 operationeel moeten zijn. Het omvat vijf ploegen die elkaar continu opvolgen, wat het mogelijk maakt om constant te produceren of diensten te verlenen.
- Zes-ploegendienst: Dit is een variant op de eerder genoemde systemen, maar met extra reserveploegen die kunnen worden ingezet bij piekmomenten of onverwachte situaties.
Elk van deze ploegendiensten heeft dus specifieke roosterkenmerken en voordelen, waardoor ze geschikt zijn voor verschillende organisatorische eisen en operationele omstandigheden. We lichten ze hieronder toe.
2-ploegenroosters
Een 2-ploegendienst is de meest eenvoudige variatie van een ploegenrooster. In dit schema zijn er twee verschillende shifts per dag. Meestal zijn dit een vroege ochtendshift en een late middag- of avondshift. Bijvoorbeeld, in een 2-ploegendienst kunnen werknemers werken volgens het volgende schema:
- Vroege dienst: 06:00 uur tot 14:00 uur
- Late dienst: 14:00 uur tot 22:00 uur
De exacte tijden variëren natuurlijk afhankelijk van de sector en het bedrijf. Het basisidee is dat er twee afzonderlijke shifts zijn die elkaar opvolgen gedurende een standaard werkdag. Dit schema wordt toegepast in sectoren waar nacht- en weekendwerk niet vereist zijn.
3-ploegenroosters
Een 3-ploegendienst wordt doorgaans gebruikt door organisaties die op werkdagen van maandag tot en met vrijdag opereren. Dit stelsel volgt hetzelfde basisprincipe als een 2-ploegenrooster, met als verschil dat er naast de vroege en late ploeg ook een nachtploeg aanwezig is. Door deze drie opeenvolgende shifts garandeert de organisatie 24/24 continuïteit tijdens de werkweek.
De meeste organisaties hanteren een basisschema waarbij werknemers afwisselend in deze drie ploegen werken. Bijvoorbeeld de ene week een vroege dienst, de volgende week een late dienst, daarna een nachtdienst. Sommige organisaties kiezen voor een roterend twee-ploegenrooster (vroege en nacht), aangevuld met een vaste nachtploeg.
Stel dat de noodzaak er is om toch zeven dagen per week te werken, dan kunnen roosters aangevuld worden met overbruggingsploegen of ‘permanente weekendploegen’. Zij werken dan in shifts van 2 x 12 uur.
Kenmerken van een 3-ploegenrooster
Dit zijn de belangrijkste eigenschappen van 3-ploegenroosters.
Bedrijfsmatig
- Vroege, late en nachtdiensten
- De gemiddelde werkweek beslaat 40 uren. Met een opbouw van adv dagen bij een lagere contractuele arbeidstijd.
- De gemiddelde wekelijkse bedrijfstijd is 120 uur
- Een mogelijke weekendploeg werkt 2 keer 12 uur (24 uren) en wordt meestal betaald voor 40 uren.
- Opleidingen zijn iets moeilijker te organiseren voor de nacht- en weekendploeg.
- Afwezigheden worden opgevangen binnen eenzelfde shift
- Beperkte mate van flexibiliteit in vergelijking met andere roosters.
Sociaal en gezondheidskundig
- Door lange aaneengesloten reeksen diensten is een snelle rotatie nauwelijks mogelijk.
- Er bestaat een risico op ‘eilandvorming’ binnen de nacht- en weekendploeg.
- Voorwaarts roteren is wél mogelijk.
- De weekploeg heeft altijd een vrij weekend
- Vrije weken voor de weekendploeg bieden ruimte voor een eventuele “tweede job”. Dit kan echter resulteren in een zwaar of ongezond werkpatroon.
- Een vaste nachtploeg vergt veel van de medewerkers. Fysieke, mentale en sociale gevolgen kunnen aanzienlijk zijn, vooral op lange termijn.
Voorbeelden van een 3-ploegenroosters
Een eenvoudig 3-ploegenrooster, voorwaarts roterend met dienstreeksen van 5 opeenvolgende shiften:
Een roterend 2-ploegenrooster, aangevuld met vaste nachtploeg en vaste weekendploeg:
Een roterend 3-ploegenrooster met nacht start op zondag, aangevuld met een vaste weekendploeg:
4-ploegenroosters
Een vier-ploegenstelsel is allicht het meest klassieke en het vaakst gebruikte ploegenrooster in België. Het wordt gezien als de standaard voor efficiëntie en continuïteit in diverse industrieën. En hoewel dit ploegenrooster zijn waarde heeft bewezen, zien we vandaag een geleidelijke verschuiving naar systemen met 5 of meer ploegen. Deze evolutie komt voort uit een bezorgdheid voor fysiek, sociaal en mentaal welzijn van werknemers.
Een vier-ploegenrooster is een werkschema waarbij er logischerwijze vier verschillende ploegen zijn die elkaar afwisselen. Een ochtendploeg, een middagploeg, een nachtploeg. De vierde ploeg is (meestal) vrij. Dit soort rooster wordt zeer vaak toegepast in sectoren waar het werk ononderbroken doorgaat gedurende de nacht en de dag. Zoals in fabrieken, gezondheidszorg, transport of de productie-industrie.
De basisregel bij ploegenroosters is: hoe meer bedrijfstijd je hebt, hoe meer ploegen je nodig hebt. Bij een drie-ploegenrooster, waarbij elke ploeg 8 uur per dag werkt gedurende 5 dagen, is de totale bedrijfstijd in een week 120 uur. Is je bedrijfstijd meer dan 120 uur, dan is weekendwerk onvermijdelijk. Met een 4-ploegenrooster kom je gemiddeld aan een wekelijkse bedrijfstijd van 168 uur per week.
Kenmerken van een 4-ploegenrooster
Bedrijfsmatig
- De standaard werkweek omvat 42 uur
- De totale wekelijkse bedrijfstijd bedraagt gemiddeld 168 uur.
- Er is beperkte flexibiliteit voor afwijkingen in de planning, zoals extra opleidingen.
- Er is geen aparte nacht- of weekendploeg; deze zijn volledig geïntegreerd in het rooster.
- Opbouw van ADV-dagen maakt het minder aantrekkelijk bij een lagere contractuele arbeidstijd.
- Afwezigheden worden doorgaans binnen de ploeg opgevangen.
- Om in een vierploegenrooster de vrije weekends te optimaliseren wordt soms gekozen voor een 8 urenrooster in de week, aangevuld met een 12 uren rooster in het weekend.
Sociaal en gezondheidkundig
- Een vierploegenrooster legt fysiek een zware last op medewerkers.
- Het kan echter lichter worden als medewerkers ADV-dagen opnemen, maar ze moeten optimaal van die rust profiteren en niet elders bijklussen.
- Kortere reeksen (zoals in voorbeeld 3 hieronder) zijn doorgaans gunstiger dan het klassieke model
- Door niet langer dan 4 dagen achter elkaar te werken, ontstaat een regelmatig patroon van vrije tijd, wat meer ruimte biedt voor rust en herstel.
- Een nadeel hiervan is echter een beperking in het aantal vrije weekenden.
Voorbeelden van 4-ploegenroosters
De klassieke vierploegendienst met (zware) reeksen van 7
Een 4-ploegenrooster met snellere rotatie, dus gezonder:
Een 4-ploegensysteem met reeksen van vier gelijke diensten maar andere instapmomenten.
De vier ploegen (of werknemers) starten dus op verschillende weken. Ploeg 1 start in week 1, ploeg 2 start in week 5, ploeg 3 start in week 9 en ploeg 4 start in week 13.
5-ploegenroosters
Vijf-ploegenroosters zien we vrijwel altijd in organisaties met een volcontinue werking, 24 uur per dag en 7 dagen per week. Hoewel dit systeem in België nog niet lang gangbaar is, biedt het grote voordelen ten opzichte van het klassieke vier-ploegenrooster. Het is minder belastend voor werknemers en biedt tegelijkertijd meer flexibiliteit aan werkgevers. Bij onze noorderburen in Nederland is dit daarom het meest gebruikelijke systeem voor volcontinue arbeid
De gemiddelde werkweek in een 5-ploegenstelsel is 33,6 uur, dus aanzienlijk minder dan in een 4-ploegenstelsel. Uurroosters bestaan vaak uit opeenvolgende blokken van drie tot vier identieke shifts, gevolgd door enkele rustdagen. In organisaties waar de contractuele arbeidstijd groter is dan 33,6 uur per week, worden ‘terugkomdagen’ of extra opleidingsdagen ingepland. Voor de werkgever is dit extra gunstig.
Deze opleidingsdagen kunnen niet alleen dienen voor overlegmomenten of aanvullende trainingen. Deze extra dagen zijn handig om afwezigheden op te vangen, piekmomenten te beheren of ondersteunende taken uit te voeren. Dit ‘lichtere’ uurrooster komt dus niet alleen de gezondheid van de werknemers ten goede. Een 5-ploegenstelsel met een beperkte arbeidsduur kost de werkgever wel meer, omdat er meer werknemers moeten worden ingezet, maar deze meerkost is behoorlijk snel terugverdiend.
Ook van dit systeem bestaan er verschillende varianten, afhankelijk van het type organisatie en de onderlinge afspraken. Enkele voorbeelden hiervan vind je hieronder.
Kenmerken 5-ploegenroosters
Bedrijfsmatige kenmerken
- De totale bedrijfstijd beslaat 168 uur.
- Een gemiddelde werkweek van 33,6 uren.
- Door de verkorte werkweek vervallen de adv-dagen:
- Er is meer flexibiliteit door de inplanning van terugkomdagen, extra dag- of reservediensten.
- Mogelijkheid tot opvang van afwezigheden buiten de ploeg dankzij reservediensten.
- Geen aparte nacht- of weekendploeg.
- Hoewel het de werkgever meer kost omdat er meer werknemers nodig zijn, wordt deze meerkost gecompenseerd door verminderd ziekteverzuim en toegenomen flexibiliteit.
Sociaal en gezondheidkundig
- 5-ploegenroosters zijn minder belastend dan 4-ploegenroosters, op voorwaarde dat de effectieve arbeidstijd niet meer dan 38 uur bedraagt.
- Wegevallen van ADV dagen kan medewerkers aanvoelen alsof ze minder keuzevrijheid hebben in vrije dagen. Dit is niet helemaal correct, daarenboven krijgen ze heel wat andere dingen in de plaats.
- Vanwege de lange bedrijfstijd en de relatief korte arbeidsduur is dit rooster veel gezonder.
- Dit ploegenstelsel biedt de beste garanties voor sociale tijd, fysiek herstel en een verbeterde slaapkwaliteit.
Voorbeelden van 5-ploegenroosters
Een gematigde roterende 3-4-3 regeling
5-ploegenrooster met blokken van 5 diensten
Snel roterende 6/4 regeling met instapregel: De vijf ploegen (of werknemers) starten op verschillende weken. Ploeg 1 start in week 1, ploeg 2 start in week 3, ploeg 3 start in week 5, ploeg 4 start in week 7 en ploeg 5 start in week 9.
6-ploegenroosters
In traditionele ploegendiensten (zoals systemen met 3 en 4 ploegen) wordt de reservecapaciteit vaak in de ploeg opgenomen. Bij een 6-ploegenrooster bevindt deze reserve zich zichtbaar los in het rooster, vaak via zogenoemde reservediensten. Medewerkers die op ‘reserve’ staan zorgen voor de opvang van natuurlijke afwezigheden. Indien er geen sprake is van uitval, worden ze in dagdienst ingezet voor ondersteunde taken zoals administratie en inhoud.
Onderstaande voorbeeld een roterend zesploegensysteem toont twee benaderingen.
In het eerste scenario worden dagdiensten (alleen doordeweeks) vooraf vastgelegd. Dit resulteert in een gemiddelde werkweek van 34,66 uur en waarbij de helft van de weekends vrij is. In het tweede voorbeeld worden voor de hele week reservediensten ingepland. Hoe deze reservediensten worden ingezet kan variëren (bijvoorbeeld ter vervanging bij ziekte, als opleidingsdag, dagdienst, of voor extra bezetting bij een shift, enzovoort). Hier is de effectieve gemiddelde werkweek ongeveer 37,33 uur, waardoor het aantal terugkomdagen beperkt wordt tot ongeveer 4.
Kenmerken van een 6-ploegenrooster
Bedrijfsmatige eigenschappen
- Gemiddelde werkweek varieert van 34,6 uur tot 37,3 uur per week, afhankelijk van het aantal R of D diensten.
- Reservediensten geven duidelijk inzicht in de flexibele inzetbaarheid van de organisatie.
- Beheer van de reservediensten vraagt wel wat nodige aandacht. Er zijn goede spelregels nodig.
- Er is een mogelijkheid tot opvang van afwezigheden buiten de ploeg. Dit door reservediensten in te plannen.
- Er bestaat geen aparte nacht- of weekendploeg in dit roostersysteem.
Sociaal en gezondheidskundig
- Een 6-ploegenrooster wordt als minder belastend beschouwd dan een 4-ploegenrooster.
- Er is een mogelijkheid om kortere blokken te werken.
- Door de aanwezigheid van reservediensten is het uurrooster minder voorspelbaar dan traditionele ploegenroosters.
- Afspraken rond reservediensten bepalen in welke mate dit voor de werknemers een groot of relatief klein nadeel kan zijn.
Voorbeelden 6-ploegenroosters
6-ploegenstelsel met uitsluitend “dag” diensten (Vroeg of Laat) tijdens de week
Rustdiensten op alle dagen van de week
Afsluiter: individuele werktijden in een ploegendienst?
Als we denken aan collectieve ploegensystemen denken we niet meteen aan persoonlijke werktijden of flexibiliteit. Niets is minder waar.
Zelfroosteren is een beproefde methodiek die ook binnen een ploegensysteem ruimte biedt voor individuele personeelsroosters. Dit systeem stelt medewerkers in staat om binnen vastgestelde grenzen en parameters zelf te bepalen wanneer ze werken. Binnen de rotatie van ploegendiensten kunnen werknemers flexibeler hun werktijden plannen, rekening houdend met hun persoonlijke verplichtingen, voorkeuren en levensstijl.
Het biedt dus voordelen voor zowel werknemers als werkgevers. Werknemers hebben meer controle over hun werkuren, waardoor ze hun werk gemakkelijker kunnen afstemmen op hun persoonlijke leven. Voor werkgevers kan het leiden tot een toename van de tevredenheid en betrokkenheid van medewerkers, wat op zijn beurt kan resulteren in een hogere productiviteit en een lager personeelsverloop. Zelfroosteren in een ploegensysteem vraagt echter wel om een goed doordacht beleid en systeem. Maar dat geldt uiteraard voor élk werkschema.
Heb jij een vraag?
Wil je meer weten over ploegenroosters? Wens je hulp en advies bij de organisatie van jouw ploegenstelsel? Neem zeker even contact met ons op.
Heb je deze al gezien?
10 vuistregels voor gezondere en evenwichtige ploegenroosters
Een gebalanceerd rooster kan zowel fysiek als mentaal welzijn positief beïnvloeden. Aan de andere kant kunnen overbelastende, onevenwichtige roosters slaappatronen…
5-ploegenstelsel: gezonder dan klassieke ploegendiensten?
In de praktijk blijkt dat veel organisaties onvoldoende bekend zijn met de voor- en nadelen van alternatieve ploegensystemen buiten de…
Slaaptips voor nachtwerkers: verbeter je rust en herstel
Het menselijk lichaam volgt van nature een dag-nachtcyclus: tijdens de dag zijn we actief en ‘s nachts slapen we. Verschillende…
